Bacchus, detail from ‘An Eleusinian Initiation’ engraving, in ‘Monde Primitif’, volume IV.

*

Çeviri: Emir A. İnanç

Martianus Capella Güneş’e Ezgi’yi günümüze aktarmıştır. Ezgi Capella’nın ‘Philologia ve Merkür’ün Evliliği’ adlı eserinde yer alır ve pek az bilinmekle beraber Mısırlı ve Pisagorcu İlahiyatın Güneş’e ilişkin kelamını özetler. Bu sebepledir ki Ezgi’nin bir çevirisini bazı gözlemlerle beraber okuyucularımızla paylaşmak istedik.

1. Çeviri

‘Hiçlik perdesinin ardındaki bilinmeyen Baba’nın kudreti, onun ilk evladı, sezinin ve aklın ilkesi, ışığın kaynağı, tabiatın hükümranı, Tanrıların azameti ve kanıtı, alemin gözü ve Olimpos’un ışıyan nuru; alemlerin ardındaki Baba’yı hissetmeyi ve ulu Tanrı’nın idrakini sadece o nur haizdir. Ey Olimpos’un ışıyan nuru, Sen upuzun burçlarında Evrene ve devirlerine hükmediyorsun. Orta alemde dolaşıp durduğun için üstteki alemleri uyumlu ve ılık kılar ve dördüncü gök kürede yer aldığın için Tanrıların ilahi yıldızlarına yasalarını buyurursun. Senin sayın haklı ve adil bir izana göre tedbir edilmiş olup başlangıçtan beri iki dört-tel olarak tecelli edersin.

*

Latinler sana Güneş der, zira sen Baba’nın sonrasında tek ışık kaynağısın. On iki ışın ilahi başını taçlandırır çünkü senin teşekkül etmen on iki saat sürer. Gem vurduğun dört kısrak arabanı çeker çünkü Elementlerin oluşturduğu dörtlüğü ehlîleştirirsin. Karanlıkları def ettikçe göklerin nurunu ortaya çıkarırsın. Böylece bir adın Phoebus’tur ve gecenin gizini açık ettiğinde adın Lyeus’tur. Nil seni Serapis ismiyle ulular, Memphis’se Osiris. Hyver, yani Kış şenliklerinde Mitra, Pluton ve öteden gelen Typhon (Tayfun) diye zikredilirsin. Sana güzel Atys’in isimleriyle de itibar edilir, sürmenin sevgili çocuğunun adıyla da. İşte tüm evren Seni farklı isimlerle zikreder.

*

Tanrıların hakiki yüzü ve Baba’nın sureti, selamlıyorum Seni. Mukaddes ismin ki o hem soy ismindir hem de bir nişane, değeri altı yüz sekiz olan üç harften meydana gelir. Ey Baba, bize Ruh’un eterik meclisine tırmanmayı ve kutsal adının takdisiyle göklerin demet demet alevlerini seyretmeyi nasip eyle!’

2. Bazı Gözlemler

Orpheus’un ezgilerine benzer bir biçimde yazılan bu ezgi Eskilerin Güneş’e ve onun yaratıcısına dair fikirlerini beyan etmesiyle kayda değerdir. Güneş’in Babası duyulabilir dünyanın ötesinde hiçlik perdesinin ardındaki bilinmez Baba, yani ulu Tanrı’dır. Güneş Baba’nın ilk çocuğudur, O’nun en mükemmel sureti, alemin gözü, tüm bilmenin ve ışığın kaynağıdır. Duyulabilir dünyanın hükümdarı olan Güneş orta alemde yer alır ve sekiz telli bir lirle ifade edilen çift dört-teli, diğer adıyla iki dörtlüğü oluşturur. Bu sebeple Güneş’e Mises adı verilir.

Burada ayrıca görüyoruz ki Güneş tüm milletlerin ulu Tanrısı olup milletlerin tasavvuruna göre farklı isimler kabul etmiştir: Memphis’te adı Osiris, Mısır’ın başka bir yerinde adı Serapis, Libya’daki adı Ammon, Suriye’deki adı Adonis, Frigya’daki adı Atys ve Yunanistan’daki adı Phoebus’tur vs…

Ayrıca yine görüyoruz ki Güneş’e Kış ve Yaz mevsimlerinde ayrı isimler bahşedilmiştir. Kışın Güneş’e Mitra, Pluton ve Typhon (Tayfun) gibi isimler verilir. Güneş’e mevsimlere göre farklı isimler verilse de burada Güneş’e katiyetle Bacchus’u ifade eden ve karanlıkları ve kara hüznü def eden Lyeus dendiği için Güneş’in değişmeyen adı Bacchus’tur.

Plutarkos burada isimlerinden biri olarak verilen Adonis’in Bacchus’la aynı isim olduğunu belirtir. Bunun üstüne Orpheus’un Adonis’in Ezgisi’ne baktığımızda bu durum kesinleşir. Orpheus’e göre Ezgi’de Adonis “farklı isimlerle anılan hem dişi hem eril, iki boynuzlu aşkın yaratıcı Güçtür ve o Güç ölen ve yılları geriye sarıp yeniden filizlenen, bazen yeraltı Tartarus’a, bazen göklere kurulan, topraktan rızkı çıkaran, avcılıktan zevk alan, annesi güzel saçlı Prosperpine olan Güç’tür.”

Belirtelim ki eğer Adonis ‘güzel saçlı Prosperpine’in oğlu’ olarak betimleniyorsa, bilinmelidir ki bu nitelik sıklıkla kadim Bacchus’a da yakıştırılır. Sonradan, Nonnus’un Bacchus şiirini aktardığımızda göreceğiz ki Bacchus Prosperpine ve Iou’nun oğludur.

Bacchus’un Zagreus diye başka şekilde isimlendirildiğini de görürüz; ancak, yakın zamanda ortaya konan etimolojisi bu kelimenin Adonis’in bir özelliğini tasvir eder: Zagreus avcılıktan zevk alır. Köken olarak Za-agreus ulu ve korkusuz avcı demektir.

‘İki boynuzlu’ olma özelliği Bacchus’un boğa görünümünü ve ‘hem dişi hem eril’ oluşunu aynalar.

Adonis’in ‘ölen’ ve ‘yılları geriye sarıp yeniden filizlenen’, ‘bazen yeraltı Tartarus’a’, ‘bazen göklere kurulan’, ‘topraktan rızkı çıkaran’ temsilleri Adonis’in Güneş ve adının da Alemlerin Rabbi, Evrenin Sahibi olduğunu ortaya koyar.

Aynı ezgide, başka bir yerde görmediğim bir görünümde, Bacchus yine betimlenir: ‘Curvi & puer aratri’ (Sürmenin sevgili çocuğu). Bu sevgili çocuk Jupiter ve Prosperpine’in, bazılarına göre Ceres’in oğlu olup Iacchus ismiyle Ceres’in Gizemlerini anacaktır. Burada tarımın işareti olup sürmeli bir arabada çocuk olarak temsil ediliyor. (Iacchus ‘Triptolemus’, ‘toprağı süren’, olarak da bilinir. Araba işareti de buradan gelir. Bkz. Pluche ‘Histoire du Ciel’, sf.411)

Son ama bir o kadar önemli olarak Bacchus ve Hyes arasındaki ilişkiyi görelim. Bu ezgi Güneş’in muammasını belirtir. Legrand ve Grandis’e göre Hyes ismi bu muammayı açıklar. Hyes üç harften oluşur: Y, H, S. Bu üç harfin değerleri toplam 608 olmak üzere sırasıyla 400, 8, 200’dür.

Hyes yağmurlu demektir ve Güneş-Bacchus’ün nemin tabiatını dengeleyen usta olduğunu ortaya koyar.

Hyes aynı zamanda nişane demektir çünkü yağmur nişanelere ilham olur. Hyes Hyades olarak bir yıldız diziliminin de ismidir. Hyades, yağmurlu yıldız dizilimi olarak bilinir ve barındırdığı yıldızlara Bacchus’ün emziren dadıları denir.

*

Orijinal Fransızca

***