Pierre Hadot-Kadim Mekanik Bilimi

Çeviri: Nalan Özkan Lecerf

Hile fikri – ve nihayetinde şiddet – mekhane ‘hile’ anlamına geldiği için ‘mekanik’ kelimesinde yer alır. MÖ 3. yüzyılın sonunda veya 2. yüzyılın başında muhtemelen Peripatos’ta (ç.n. Peripatetik Okul) ayrıntılı bir şekilde hazırlanan isimsiz bir çalışma olan ‘Problemata Mechanica’nın giriş bölümü bu noktaya parmak basmaktadır:

‘Doğal bir şekilde ortaya çıkan, ancak nedenini bilmediğimiz her şey şaşkınlık yaratır. Doğaya aykırı bir şekilde meydana gelen, insanlığın yararına teknikle (tekhne) üretilen her şey gibi.

Çoğu zaman doğa çıkarlarımıza aykırı olan etkiler üretir. Doğa her zaman aynı şekilde ve basitçe hareket eder, oysa bizim için yararlı olan genellikle değişir.

Bu nedenle doğaya aykırı bir etkinin üretilmesi zor olduğundan bir kayıp yaşarız. Bu durumda ‘tekhne’ye dayalı bir işbirliği gereklidir. Bu yüzden ‘tekhne’nin bu tarz zorluklarda bize yardım etmesi amaçlanan kısmına ‘hile’ (mekhane) deriz. Zira durum şair Antiphon’un dediği gibi: “Tekhne aracılığıyla, doğa tarafından yenildiğimiz konulara hakim oluruz”.

Küçük olanın büyük olanı veya hafif olanın ağır olanı hareket ettirdiği ve tüm diğer benzer sorunlara ‘hile problemleri (mekhanica)’ deriz.

Fiziksel (doğayla ilgili) problemlerle tamamen özdeşleşmeyip onlardan tamamen ayrı da değillerdir. Ancak matematiksel ve fizik araştırmalarının ortak paydasıdır. Çünkü matematiksel araştırma yoluyla ‘nasıl’a, doğa araştırması yoluyla ise ‘ne hakkında’ya yönelik sorular sorup konuyu netleştiririz.’

Temelde yatan dört noktayı burada aklımızda tutalım. Birincisi, Trajedi yazarı Antiphon’un alıntısında çok net bir şekilde dile getirildiği gibi mekanik bilimi insan ile doğa arasında gerçekleşen bir mücadelenin görünümünde yer alır. 

Teknoloji, doğaya olan üstünlüğümüzü yeniden kazanmamızı sağlar. Mekanik bilimin bir sonraki amacı, insanlığın pratik çıkarlarına hizmet edip böylelikle insanın ızdırabı gidermek, aynı zamanda, ki bu açık yüreklilikle ifade edilmelidir ki, özellikle kral ve zenginlerin tutkularını tatmin etmek: nefret, gurur ve zevk ile lükse olan düşkünlük. 

Bunun ötesinde mekanik olan, insanoğlunun yaptığı aletlerle doğayı kandırmayı içeren bir tekniktir: Doğaya aykırı olduğu anlaşılan etkilerin üretilmesini sağlayan her türlü makine bu kapsama girer. Dolayısıyla ‘mekanik’ kavramı, ‘doğa’ ve ‘sanat’ (tekhne) arasındaki karşıtlığın görünümüne yerleştirilmiştir. ‘Sanat’ burada doğayla zıt olan insan tekniği anlamında kullanılmaktadır. Son olarak, mekanik, belirli bir etkinin nasıl üretileceğinin belirlenmesine izin veren matematikle yakından bağlantılıdır.